ΙΚΕΤΙΔΕΣ

                                  Ι  Κ  Ε  Τ Ι Δ Ε Σ

                                  Του

                                ΑΙΣΧΥΛΟΥ

         Μετάφραση:Μ. ΕΡΡ.  ΧΑΤΖΗΑΝΕΣΤΗΣ

Οι ‘’Ικέτιδες’’ του Αισχύλου, είναι το πρώτο δράμα  μιας τετραλογίας με θεματική σύνδεση. Το δεύτερο ήταν ‘’Οι Αιγύπτιοι, το τρίτο ‘’Οι Δαναϊδες, και το σατυρικό

Δράμα ‘’Αμυμώνη. Η τετραλογία είχε τον γενικό τίτλο ΔΑΝΑΪΔΕΣ.

Διασώζονται  οι’’Ικέτιδες’’

Χρονολογία παρουσίασης της τραγωδία αναφέρεται ανάμεσα  467 ή458 ίσως και 453

Πριν από τον Αισχύλο ο Φρύνιχος σε τραγωδία του είχε διαπραγματευτεί το ίδιο θέμα

Μετά τον Αισχύλο, σύμφωνα με τη Σούδα, ο τραγικός ποιητής Τιμησίθεος και ο Θεοδέκτης, έγραψαν δράματα αντλούμενα από την ίδια παράδοση. Δεν σώζεται κανένα.

                       …………………………………

Το υλικό της τραγωδίας προέρχεται από την επική ποίηση που αναφέρεται, στο σμίξιμο του Δία με την Ιώ, κλειδοκράτισα στο Άργος στο ναό της Ήρας.

Η  Ήρα μεταμορφώνει την Ιώ σε αγελάδα..και την κεντρίζει με την ‘’οίστο-μύγα’’

 που την έκανε να τρέχει συνεχώς. Όταν έφτασε στη Μέμφη με το άγγιγμα του Δία στο κεφάλι της, φυτεύει γενιά και γεννήθηκε ο Έπαφος. Από τον Έπαφο η Λιβύη απ’τη Λιβύη ο Βήλος, απ’τον Βήλο ο Δαναός και ο Αίγυπτος. Ο Δαναός είχε 50 κόρες και ο Αίγυπτος πενήντα γιούς.

                           ……………………………

Στο πρώτο μέρος της τετραλογίας στις Ικέτιδες, ο υπερβολικός αριθμός των στίχων του χορού σε σχέση με τους στίχους των επεισοδίων  δεν είναι αρχαϊκό κατάλοιπο αλλά επιβάλλεται ,  γιατί ο χορός  είναι ο μόνος  πρωταγωνιστής  του δράματος.

Στις Ικέτιδες παρουσιάζονται επίσης θέματα που εξελίσσονται στα επόμενα μέρη της τετραλογίας.  

                              ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

ΧΟΡΟΣ ΔΑΝΑΪΔΩΝ

ΔΑΝΑΟΣ

ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ

ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ

ΚΗΡΥΞ

ΘΕΡΑΠΑΙΝΑΙ

Τόπος εξέλιξης του δράματος ένα μέρος στην πόλη του Άργους, όπου πάνω σ’ένα ύψωμα , γύρω από ένα βωμό είναι στημένα αγάλματα θεών.

                         ΕΙΣΟΔΟΣ ΧΟΡΟΥ

                             ΠΑΡΟΔΟΣ

         ΔΑΝΑΟΣ και   ΧΟΡΟΣ

Με τον πατέρα τους Δαναό έρχονται στη σκηνή οι πενήντα κόρες του κρατώντας κλαδιά πλεγμένα με μαλλί ,δείγμα ικεσίας. Μαζί τους και οι πενήντα Θεραπαινίδες.

Έρχονται απ΄την Αίγυπτο κυνηγημένες από τους γιούς του Αίγυπτου  που θέλουν να τις παντρευτούν. Ταλαιπωρημένες και γεμάτες τρόμο μόλις πατήσουν τη γη του Άργους  κάνουν έκκληση στο Δία να τις καλοδεχτεί.

«Ζεύς μέν ἀφίκτωρ ἐπίδοι προφρόνως

στόλον ἡμέτερον νάιον ἀρθέντ’

ἀπό προστομίων λεπτοψαμάθων

Νείλου. Δίαν δε λιποῦσαι

χθόνα σύγχορτον Συρία φεύγομεν

οὔτιν’ἐφ αἵματι δημηλασίαν

ψήφῳ πόλεωςγνωσθεῖσαι

αλλ’αυτογενεῖ φυξανορία

γάμον Αἰγύπτου παίδων ἀσεβῆ τ’

ὀνομαζόμενο…………………

………………………………….

Ο ικέσιος Δίας καλόγνωμο

βλεμμ’   ας ρίξει στη σύναξη τούτη

τη δική μας, που κίνησε νάρθει

με καράβια από τις εκβολές

ψιλή άμμο γεμάτες του Νείλου

τη σεβάσμια χώρα αφήνοντας

πόχει σύνορα με τη Συρία

φύγαμ ’όχι από καταδίκη με ψήφο της πόλης

σ’ εξορία διωγμένες για φόνο,

μ ’ἀπό έμφυτη διάθεση μέσα μας

απ’τους άντρες αλάργα να φεύγουμε

κι ’από την αηδία που νοιώθουμε

για το γάμο που θέλουν να κάνουν

τα παιδιά του Αιγύπτου μαζί μας.

για την τόση ανίερη σκέψη τους

……………………………………………

…………………………………………..»

Σύμφωνος με την απόφαση για φευγιό  είναι και ο πατέρας τους Δανός που τις συντρόφεψε στη φυγή τους από την Αίγυπτο, για νάρθουν στο Άργος, κρατώντας  κλαδιά πλεγμένα με μαλλιά, δείγμα ικεσίας.

Ολόκληρο το χορικό που ακολουθεί είναι  γεμάτο από θρήνους, δεήσεις, αγωνία, παρακλήσεις, βύθισμα στο μυθικό παρελθόν, κατάρες κατά των Αιγυπτίων που με το ζόρι θέλουν να τις παντρευτούν,, κάλεσμα ν’ ακούσουν οι ντόπιοι, αγωνιώδη αβεβαιότητα αν θα τις καλοδεχτούν.  Είναι ένα χορικό με έξοχες λυρικές εξάρσεις, με διακυμάνσεις αισθημάτων, με αφάνταστη ποικιλία ρυθμών.

Με έντονη αγωνία κράζουν

«Μα ω πόλη, κι’ ω , γη, και νερά λαμπερά

και θεοί τ’ ουρανού και του κάτω κόσμου

που από κάτω απ’τη γη όπου μένετε

τιμωράτε βαρειά τους παράνομους

καί σύ τρίτος , Σωτήρα μου, Δία,

που των δικαίων αντρών προστατεύεις τα σπίτια,

με καλόβουλο πνεύμα της χώρας δεχτείτε ικέτη

των παρθένων τον όμιλο τούτου……………………»

Με πάθος κατά των αρσενικών της Αιγύπτου ζητάν απ’τους θεούς, να τους ρίξουν σε βαρυχειμωνιά και να τσακιστούν πάνω στα βράχια  «…….πριν προφτάσουν ν’  ανέβουν στα κρεββάτια μας που δεν τους θέλουν / και το δίκιο τ’ απαγορεύει /και να κάνουν δικές τους εμάς / τις κόρες τ’ αδερφού του πατέρα τους………»

Όμως  μιλάνε για το δίκιο που απαγορεύει το γάμο συγγενών, όμως αυτή είναι δική τους γνώμη, γιατί το δίκιο επιτρέπει το γάμο συγγενών.  Αυτό δεν είναι δυνατό να μη το ξέρουν αλλά είναι παθιασμένα προσκολλημένες κατά του σμιξίματος, γενικά, γυναίκας με άντρα.

Στην εξέλιξη του δράματος εκφράζεται με υπέροχη ,περιγραφή γεγονότων που υπερβαίνουν τη ρεαλιστική αναφορά τους. Με υπερβολική έξαρση μπαίνουν στο μύθο της Ιώς και καλούν τον Έπαφο που γεννήθηκε μόνο με την επαφή του Δία στο κεφάλι της Ιώς, να βαδίσουν τον ίδιο δρόμο που η προμάμμη τους ‘’γελάδα’’ βάδισε

Προχωράν τη σκέψη τους μέσα στο μύθο της προγονής τους αγελάδας και καλούν τον άγιο Μόσχο που γεννήθηκε από το άγγιγμα μόνο του Δία στο κεφάλι της Ιώς και γι’ αυτό πήρε το όνομα ΈΠΑΦΟΣ.

«Τώρα κράζω τον άγιο Μόσχο

Βοηθό μου απ΄τη θάλασσα πέρα, το τέκνο

της πρόγονης της αγελάδας,

στ’ ανθοφόρα λιβάδια  που εβόσκα

και γεννήθηκε από την πνοή

έρωτα όλη γεμάτη του Δία

κι’ ο γραμμένος χρόνος πραγμάτωσε

την αφή του χεριού-φυσικό όπως ήταν-του Δία

  ( στης Ιώς το κεφάλι επάνω)

κι’   απ’ αυτή την επαφή πήρε το όνομα Έπαφος,

και τον γέννησ’ η Ιώ.

Αφού πρώτα εκάλεσα μάρτυρα αυτόν

και αφού στους πολύ χλοερούς τούτους τόπους

       της αρχαίας μου πρόγονης

τα παλιά της τα βάσανα έχω αναφέρει,

τώρα εδώ, στους κατοίκους της χώρας αυτής

αποδείξεις αλάθευτες θα φανερώσω

που ανέλπιστες όσο κι’ αν είναι

          θα φανούν πιστευτές.

Βέβαια με ιδιαίτερη έμφαση αναφέρουν  ότι ο Έπαφος γεννήθηκε με το άγγιγμα του Δία στο κεφάλι τη Ιώς και όχι με σεξουαλικό σμίξιμο.

Κάθε τόσο επαναλαμβάνουν

«Τη βουνίσια την Απία

κράζω νάναι καλόγνωμη

καλά νοιώθεις, θαρρώ, τη βαρβαρική προφορά μου

εσύ γη

   

………………………………………….

………………………………………..

Κι’ αν τυχαίνει να είναι κοντά μας

κάποιος μάντις του τόπου που ξέρει

να εξηγεί τις φωνές των πουλιών

τον βαρύ, θλιβερό μου ακούγοντας θρήνο

τη φωνή πως ακούει θα νομίσει

της θλιμμένης της Μήτιδας, του Τηρέα γυναίκας

Αηδόνας που πίσω της τρέχει γεράκι.

Διωγμένη απ’τα μέρη της κι’ από τα ποτάμια

       θλιμμένη σε θρήνους ξεσπάει

       για τους τόπους της π’άφησε

και μέσα στον θρήνο της λέει του παιδιού της

            το θάνατο ,πως

σκοτωμένο εχάθη απ’ το ίδιο της χέρι

         όταν πάνω του ξέσπασε ο άνομος

        κακιάς μάνας θυμός.

Η παρομοίωση τους δικούς τους θρήνους με τους θρήνους της γυναίκας του Τηρέα δείχνει πόσο  υποφέρουν από τη μοναξιά που αισθάνονται γύρω τους στον έρημα αυτό τόπο που είναι, όταν βγήκαν απ ’το καράβι που τις έφερε από την Αίγυπτο.

…………………………… ……………………………………….

…………………………………………………………………..

Φέρνοντας  τέτοια παραδείγματα σπαραγμού δείχνουν και το δικό τους σπαραγμό από το φόβο μήπως και δεν βρούν καλή υποδοχή από τους ντόπιους και με ιδιαίτερο σπαραγμό μιλάνε γι’ αυτό το φόβο τους «………….από φόβο μη ξέροντας φίλους αν θάβρω/ αν κανείς θα νοιαστεί/για την εξορία μας τούτη//απ τη γη της Αιγύπτου τη γεμάτη ομίχλες………..»

Επανέρχονται  καλώντας τους θεούς του γένους τους να τις βοηθήσουν, αφού βλέπουν που είναι το δίκιο . Συνεχώς επικαλούνται το δίκιο το δικό τους, παρανομούν τα παιδιά του Αίγυπτου. Από στροφή σε αντιστροφή επανέρχονται με θρήνους πότε ζητώντας ν’ ακούσουν οι θεοί, πότε αναφέρονται ειδικά στον Δία, στη δύναμή του να πραγματώνει ότι βάζει στο κεφάλι του.

Απ’ ύψος που στέκουν των μεγάλων ελπίδων

τους ανθρώπους ο Δίας  στο χαμό τους γκρεμίζει

      δεν ασκεί καμμιά βία για όπλο,

χωρίς κόπο οι θεοί ότι κάνουν

κι’ ας είναι ψηλά καθισμένος

απ’εκεί , απ’τους άγιους τους θρόνους του όμως,

πραγματώνει ότι βάλει στο νού του.(παρόμοιος στίχος συναντιέται και στον’’Αγαμέμνονα’’του Αισχύλου)

Επαναλαμβάνουν συνεχώς ,να μείνουν παρθένες, απάντρευτες

Αυτή είναι η επιθυμίες τους και μόνο ο Δίας μπορεί να τις βοηθήσει. Εξακολουθούν να επικαλούνται ένα έναν τους  θεούς με τ’  όνομά του να τις βοηθήσει για να μείνουν απάντρευτες.

«……..Οι απόγονοι εμείς μιας σεβάσμια μάννας

να ξεφύγουμ’  άς δώσει ο θεός των αντρών τα κρεββάτια

και παρθένες να μείνουμε, απάντρευτες…………………….»

Απειλούν ότι αν δεν εισακουστούν, με κλαδιά ικεσίας στα χέρια, θα κατεβούν στων νεκρών τον φιλόξενο καταχθόνιο Δία. Και τελειώνουν το παραλήρημἀ τους με το εφύμνιο

Α Δια,

Για ο, τι έγινε με την Ιώ

      Αλλί μου κι αλλί,

οργή ξέσπασε πάνω μου κάποιου θεού

        που  ζητάει εκδίκηση,

της γυναίκας σου νοιώθω τη ζήλεια

       που νικάει στα ουράνια.

Στ’ αλήθεια, από άνεμο πάντα σφοδρό

     τρικυμία γεννιέται.

Η  πάροδος  περιέχει όλα σχεδόν τα μοτίβα που σε συνέχεια στη διάρκεια της εξέλιξης του δράματος αναπτύσσονται εκτενέστερα. Παραμένει όμως μέχρι το τέλος της τραγωδίας η αποστροφή των Δαναϊδων για το σμίξιμο γυναίκας -άντρα

ΧΟΡΟΣ,  ΔΑΝΑΟΣ, ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ

  ΠΡΩΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

Το πρώτο επεισόδιο ξεκινάει με το λόγο του πατέρα τους Δαναού, που σε όλη τη διάρκεια της παρόδου ανεβασμένος σε κάποιο ύψωμα στεκόταν για να δει αν θα φανεί κάποιος από την πόλη.

Όταν λέει «κουρνιαχτό βλέπω, πουν’ μαντατοφόρος/ βουβός στρατού που έρχεται, οι τρύπες

όπου τ΄ αξόνια μπαίνουνε στρέφουν/τους τροχούς, ακατάπαυστα συρίζουν /πλήθος βλέπω μ’ ασπίδες και άρματα καμπύλα./Ίσως οι άρχοντες της χώρας τούτης/να μάθαν από τους μαντατοφόρους /τον ερχομό μας κι΄ έρχονται να δούν………………………………..»

Ο Δαναός σαν στοργικός πατέρας και ξέροντας τον έντονο και επιθετικό χαρακτήρα των θυγατέρων του, δίνει συμβουλές να είναι φρόνιμες και κρατώντας στα χέρια τα κλαδιά ικεσίας ν’  ανεβούν στο βράχο πούναι μαζεμένα όλα  τ’ αγάλματα των θεών της χώρας . «……………………………………..Πολύ ποιό δύναμη έχει από τον πύργο/ ο βωμός, αδιαπέραστη ασπίδα……………………..» με ιδιαίτερη φροντίδα τις συμβουλεύει να μην παίρνουν πρώτες αυτές το λόγο, να προσπαθήσουν να καταλάβουν οι ντόπιοι ότι δεν τους διώξαν από την Αίγυπτο ,αλλά μόνες τους το αποφάσισαν. Ακόμα θα πρέπει να συνοδεύει τη φωνή τους, η σεμνότητα, η σωφροσύνη, όταν παίρνουν το λόγο να μην τον κρατάν πολύ….. «……Να υποχωρείς πάντα,  στο νου σου νάχεις/ξένη εξόριστη είσαι, της ανάγκης./ Με θράσος να μιλούν δεν πρέπει όσοι/σ’ αδυναμία βρίσκονται μεγάλη.»

Πριν εμφανιστούν οι ντόπιοι, ρωτάνε τον πατέρα τους σε ποιούς θεούς προσευχή να κάνουν και ξεκινάν από τον Δία «…….Λυπήσου μας τα βάσανά μας, Δία,/χαμός και κι’ αφανισμός προτού μας εύρει»   με τις υποδείξεις του πατέρα τους, συνεχίζουν, τις εκκλήσεις στους θεούς να τις βοηθήσει. Δεν παραλείπει, ο  Δαναός, να τονίσει ότι η πράξη των Αιγυπτίων είναι ‘’ασεβής’’ όχι γιατί τάσσεται με τις θέσεις των θυγατέρων του που αποκρούουν το σμίξιμο γυναίκας-άντρα, αλλά

  «……..πως αγνός μπορεί να μείνει άντρας/που παίρνει μια γυναίκα άθελά της /και δεν τον θέλει κι’  ο ίδιος ο πατέρας;/κι’  ούτε νεκρός στον Άδη θα ξεφύγει/από το κρίμα της ακολασίας/αν κάνει αυτό. Γιατί κι’ εκεί δικάζει, /ως λεν,/τα κρίματα στους πεθαμένους/ στην πιο  στερνή κρίση, άλλος Δίας./ βάλτε καλά στο νού σας αυτά που είπα/ και ν’ αποκρίνεστε με τέτοιο τρόπο/που νάχει καλή έκβαση η  υπόθεσή μας………..»

Εδώ τελειώνει το μέρος της προετοιμασίας για να προχωρήσει η δράση που τη σηματοδοτεί η παρουσία του βασιλιά Πελασγού και η σύγκρουση αντίθετων απόψεων ανάμεσα στον Πελασγό και στις Δαναϊδες.

  ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, ΔΑΝΑΟΣ. ΧΟΡΟΣ.

Όταν  ο βασιλιάς Πελασγός με την ακολουθία του, φτάνει στο χώρο που είναι οι Δαναϊδες με τον πατέρα  τους Δαναό, απορημένος στέκει και ρωτάει ποιες είναι ,πως τόλμησαν να μπουν στο Άργος, δίχως κήρυκα, οδηγούς, προξένους, .Όταν όμως δει ότι οι κόρες είναι στους βωμούς των θεών κρατώντας κλαδιά ικεσίας σταματάει διστακτικός γιατί σαν Έλληνας αυτό το υπολογίζει. Οι ικέτες προστατεύονται από το Δία.

Στην ερώτηση λοιπόν του βασιλιά ποιες  είναι, οι Δαναϊδες δεν απαντάν,  αλλά η κορυφαία του χορού, επιφυλακτικά, ερευνητικά, ρωτάει εκείνη τον Πελασγό   «…….σε ποιόν όμως μιλώ, σ’ απλό πολίτη/σε κήρυκα του Ερμή ραβδούχο/ή  ίσως πάλι σ’ άρχοντα της πόλης;»  Πρόθυμα ο  Πελασγός, βρίσκοντας  λογική την ερώτηση της κορυφαίας, απαντάει με προθυμία στην ερώτησή της. Είναι γιός του ντόπιου Παλαίχθονα και είναι  βασιλιάς του Άργους και όλου του Ελλαδικού χώρου και με ποιο έντονο λόγο τις ξαναρωτάει,  ποιές είναι και από πού έρχονται.

Χορός:  σύντομα κι΄ ολοκάθαρο τα λόγια. Αργείτικη, καυχιόμαστε, η γενιά μας. Απόγονοι είμαστε της αγελάδας/ της καλλίτεκνης, κι ’εγώ όλ ’αυτά/με τα όσα θέ να πώ θα στ ’αποδείξω.

Ο  βασιλιάς κατάπληκτος για τον ισχυρισμό του χορού ότι η καταγωγή τους είναι Αργείτικη

«Τα λόγια σας απίστευτα , π’ ακούω , /ξένες, πως είν ’Αργείτικη η γενιά σας. /Γιατί είστε πιότερο με γυναίκες/Λιβυκές και δεν μοιάζετε καθόλου/με τις δικές μας ντόπιες τις γυναίκες./Μονάχα ο Νείλος θάτρεφε ένα τέτοιο/φυτό, από αρσενικούς τεχνίτες/της Κύπρου ο χαρακτήρας σε γυναίκειες/έχει αποτυπωθεί μορφές που μοιάζουν/με σας, κι ’ακούω πω Ινδές νομάδες/ με τους Αιθίοπες που συνορεύουν, επάνω σε σαμάρια καθισμένες/καβάλα τρέχουν πάνω σε καμήλες/  πούναι σαν τ’  άλογα ταχείες στα πόδια.//Κι’ αν ήσασταν με τόξα αρματωμένες / θα νόμιζα ότι είσαστε οι παρθένες/ οι σαρκοφάγες αμαζόνες. Όμως/ αν πιο πολύ με φώτιζες ακόμα//καλλίτερα  θα μάθαινα ετούτο/πως η καταγωγή σας και το γένος/το δικό σας, είναι από το Άργος»

Η  περιγραφή του βασιλιά δείχνει πως πρέπει να φαίνονται οι Δαναϊδες  που δεν έχουν απάνω τους, κατά τον Πελασγό, τίποτα που να μοιάζουν με Ελληνίδες. Είναι πραγματικά θαυμαστό πως πολλές φορές στο λόγο ενός προσώπου της τραγωδίας, να υπάρχουν στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα άλλο πρόσωπο, το ήθος του, ακόμα δε και την ενδυματολογική του εμφάνιση.

Επακολουθεί μια αποκαλυπτική στιχομυθία   βασιλιά-χορού .Μια στιχομυθία που ο ποιητής στήνει με μεγάλη τέχνη για να βγεί στο φως όλη η ταλαιπωρία της Ιώς, η περιπλάνησή της  σε όλο τον κόσμο και τελικά φθάνουν οι Δαναϊδες  στο δικό τους πρόβλημα : Ικετεύουν το βασιλιά,   όταν θάρθουν οι Αιγύπτιοι, που θέλουν με τη βία να τις παντρευτούν ,να μην τις παραδώσει. Με ιδιαίτερο πάθος δηλώνουν ότι δεν θέλουν να σμίξουν με τα παιδιά του Αιγύπτου.

Τώρα αρχίζει το δράμα του βασιλιά. Η πίεση των Δαναϊδων είναι αφόρητη. Ο βασιλιάς αν δεν πάρει σωστή απόφαση κυνδινεύει να σύρει τη χώρα του σ’ ένα πόλεμο που ίσως να σημαίνει καταστροφή για τη χώρα του. Βρίσκεται σε αδιέξοδο. Και όσο η πίεση, από την πλευρά των Δαναϊδων ,γίνεται ποιο ασφυκτική, τόσο και η θέση του βασιλιά γίνεται, ασφυκτικά περίπλοκη.

 Αν επρόκειτο για προσωπική περίπτωση θ’ αποφάσιζε χωρίς αμφιταλαντεύσεις. Όμως η υπόθεση αφορά το λαό που κυβερνά και οι όποιες αποφάσεις του θα έχουν επίδραση πάνω στο λαό. Γι’  αυτό, χωρίς τη λαϊκή  βούληση, δεν μπορεί να τις βοηθήσει . OI Δαναΐδες, όμως επιμένουν. Προτείνουν δε ακόμα και να πολεμήσει με τους Αιγυπτίους , αν έρθουν για να τις πάρουν.  Ο βασιλιάς σκέφτεται πάλι, πώς να μη δώσει άσυλο σε ικέτες που έχουν μαζευτεί  στους βωμούς των θεών με κλαδιά ικεσίας

Με την απειλή των Δαναϊδων ότι θα κρεμαστούν με τα ζωνάρια τους στ ’αγάλματα των θεών, η θέση του βασιλιά γίνεται ποιο δύσκολη. Το να κρεμαστούν από τ’  αγάλματα των θεών , αυτό σημαίνει, μίασμα  για την πόλη του Άργους .Πρέπει να βρεί μια λύση.   

Η  πάλη ανάμεσα βασιλιά-Δαναϊδων συνεχίζεται με αυξανόμενη ένταση από την πλευρά των Δαναϊδων προς τον βασιλιά, και το βασιλιά να επαναλαμβάνει ότι χωρις τη βούληση του λαού δεν μπορεί να πάρει καμιά  απόφαση.

Ο ALBIN LESKY γι’ αυτή τη σκηνή γράφει «……Σ΄ αυτή κιόλας τη στιχομυθία αναπτύσσονται όλες οι προϋποθέσεις για τον αγώνα ανάμεσα στο βασιλιά, ο οποίος ταλαντεύεται ήδη  ανάμεσα στο θρησκευτικό δικαίωμα της ικεσίας και στον κίνδυνο  ενός πολέμου. Πως λοιπόν ν’ αποφασίσει αφού και οι δυό δρόμοι οδηγούν σε συμφορά;…..»

Η πάλη ανάμεσα στις δυό πλευρές συνεχίζεται. Ο χορός με πάθος και χωρίς αμφισβητήσεις για το δίκιο του, επιμένει ότι το Άργος πρέπει να τους προσφέρει άσυλο. Μια πάλη λόγων και επιχειρημάτων και από τις δύο μεριές. Οι Δαναϊδες επικαλούνται τον Έπαφο που γεννήθηκε μόνο με το άγγιγμα του Δία πάνω στο κεφάλι της Ιώς. Με άλλα λόγια θέλουν να πούν ότι δεν έσμιξε ο Δίας με την Ιώ. Από την άλλη μεριά ,ο βασιλιάς επιμένει πως δεν μπορεί να πάρει καμιά απόφαση χωρίς την έγκριση του λαού. Με επιθετικότητα οι Δαναϊδες εκφράζουν τη θέση τους «Eσύ’ σαι το κράτος, εσύ κι ’ο λαός/αρχηγός που κανείς δεν μπορεί να σε κρίνει,/

το  βωμό διαφεντεύεις, εστία της γης/μ΄ένα σου νεύμα απόφαση μόνος σου παίρνεις /κι’  απ’ το θρόνο σου που μόνο εσύ εξουσιάζεις /στο τέλος τους  φέρνεις όλα τα πράγματα./πρόσεχε, φυλάξου από το μίασμα…………πρόσεχε εκείνον, που από ψηλά/ τ’ ανθρώπινα βλέπει/τον προστάτη βασανισμένων ανθρώπων,//που προσπέφτοντας στους συνανθρώπους τους,/ δεν βρίσκουν  το δίκιο που ο νόμος ορίζει / η οργή του ικέσιου προσμένει/ αυτούς που αλύγιστοι μένουν/στους θρήνους αυτού που υποφέρει.»  

Ο βασιλιάς προσπαθεί να τους δώσει να καταλάβουν πόσο δύσκολο είναι να πάρει μια απόφαση χωρίς τη γνώμη του λαού.  « …..μη με διαλέγεις για κριτή, στο είπα/και πριν, χωρίς τη γνώμη του λαού μου/δεν θα μπορούσα τούτα να τα κάνω/ όση κι αν είναι η δύναμή μου, μήπως/κάποτε μου πει κι ο λαός μου / αν τύχει και γίνει κάτι κακό  ‘’τους ξένους θέλοντας να τους τιμήσεις/ οδήγησες στον όλεθρο την πόλη’’»

O ALBIN LESKY σημειώνει για τη θέση του βασιλιά ότι  «χωρίς τη γνώμη του λαού δεν μπορώ ν’ αποφασίσω….»  «….Αυτή η προβολή της διαμορφωμένης δημοκρατίας μέσα στον κόσμο των ηρώων υποδηλώνει  ίσως την ιδεολογία του ποιητή……….»

Τέλος ο βασιλιάς, βλέποντας, ότι δεν μπορεί ν΄ αποφύγει αυτό που προτείνουν οι Δαναϊδες, προτείνει στον Δαναό να μαζέψει τα κλαδιά της ικεσίας να πάει στην πόλη και να τ’ αποθέσει στους βωμούς, κι’ έτσι θα πληροφορηθεί ο λαός   τον ερχομό τους  Κι’ ο ίδιος  « πηγαίνω/ στή χώρα το λαό να συγκαλέσω/την κοινή γνώμη για να προδιαθέσω//ευνοϊκή πολύ για σας να   είναι,/και τον πατέρα σας θα ορμηνέψω/πως πρέπει να μιλήσει. Γι’ αυτό  μείνε/και με δεήσεις στους θεούς του τόπου/ότι ποθείς να έχεις, παρακάλει /Μα εγώ πηγαίνω αυτά να τα φροντίσω,/κι ’ας είναι η Πειθώ ν’ ακολουθήσει/ καθώς κι΄ η έκβαση καλή της τύχης…………………»

                             ΧΟΡΟΣ

                ΠΡΏΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ

                      

Όταν φύγει ο βασιλιάς, οι Δαναϊδες με συγκήνιση, κατάνυξη, σεβασμό απευθύνουν ικεσία στον Δία, τον Αισχύλειο Δία της Δικαιοσύνης  να ακούσει τις δεήσεις τους και να γίνει αυτό που ποθούνε.

                          «Βασιλιά  βασιλιάδων

                        από τους μακάριους όλους θεούς

                                  μακαριώτατε,

                        κι’ από τις κραταιές

                       η ποιό παντοδύναμη εσύ εξουσία,

                      μακάριε Δία, κατάνευσε

                     στις δεήσεις μας τούτες, κι’ ας γίνει

                          αυτό που ποθούμε………………………..

                     ……………………………………………………..

                    ……………………………………………………..»

Σε συνέχεια ικετεύουν τον βασιλιά των βασιλιάδων να καταστρέψει το γένος των καταδιωκτών τους που με τη βία θέλουν να τις παντρευτούν, αυτές που κατάγονται από τη γυναίκα που ο Δίας ξέχωρα αγάπησε. Ιστορούν τη βασανισμένη περιπλάνηση της Ιώς που κεντρισμένη από οίστρο  αλλόφρονη πέρασε το Βόσπορο και ξεχύθηκε στις χώρες της Ασίας, σαν μαινάδα έφτασε στα καθάρια νερά του Νείλου    «……κι’ η καρδιά των ανθρώπων που τότε

κατοικούσαν σε κείνα τα μέρη   

από φόβο χλωμό ταραζόταν

στ΄ ασυνήθιστο τούτο το θέαμα μπρός

βλέποντας έν’ αγρίμι αποκρουστικό

    μισό άνθρωπο  ζώο μισό

αγελάδα απ’ τη μιά,

κι’ απ’ την άλληνε πάλι γυναίκα

………………………………………..

Και ποιος ήτανε τότε εκείνος

που θεράπεψε την  οιστροκίνητη

πολυπλάνητη, άθλια Ιώ;

Eιν’ο Δίας που μες στους ατέλειωτους

            βασιλεύει αιώνες……..

Με τη δύναμη πόχει το χέρι του πάντα να σώζει,

        και με τη θεϊκή εμπνοή του,

το κακό που της είχε γίνει σταματάει,

κι’ απ’ τα μάτια της στάζουνε δάκρυα

    θλιβερά της ντροπής.

κι’ αφού μέσα της πήρε το σπέρμα του Δία,

ως το λέει η αδιάψευστη φήμη,

αψεγάδιαστο γέννησε τέκνο,

τρισευτυχισμένο για χρόνια πολλά

κι ’απ’ αυτό πούχει γίνει

όλη η γης πια φωνάζει:

Το βλαστάρι ετούτο στ’ αλήθεια

είναι του Δία

του εμψυχωτή της ζωής……

Και φτάνουν στη δική τους συγγένεια με τον Έπαφο το γιό της προμάμμης τους Ιώς

Τελειώνουν με  ένα δοξαστικό για τον πατέρα Δία

«Και ποιόνε από τους θεούς

σωστό θάταν να επικαλεσθώ

 για πιο δίκαια έργα που να έχει κάνει;

Ο  πατέρας ο ίδιος και κύριος

με το ίδιο του χέρι τη ρίζα μας φύτεψε

ο μεγάλος , αρχαίος του γένους  μας δημιουργός,

βοηθός μας σε όλα , ο καλόγνωμος Δίας

……………………………………………………

……………………………………………………

Ως ο λόγος του είναι γοργός

έτσι μπορεί με γοργάδα να κάνει

ο,  τι του υποδείξει

η σοφή του σκέψη.»

    

              ΔΑΝΑΟΣ ΧΟΡΟΣ

         ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

        

Μπαίνει χαρούμενος στη σκηνή ο Δαναός φωνάζοντας ότι τα νέα είναι καλά . Οι Αργείτες όλοι μαζί με τα δεξιά τους χέρια κάνανε να τρεμουλιάσει ο αέρας την ώρα που αποφάσιζαν με τέτοια λόγια: « Εμείς να μείνουμε σε τούτη τη γη, ελεύθεροι κι’ασφαλισμένοι/χωρίς κανένας να παραβιάσει/ την ασυλία που μας δίνει η χώρα./Ξένος κανένας σκλάβους να μας σύρει/ κι’ /αν ασκηθεί από κανέναν βία/,/όποιος δεν βοηθήσει από τους κατοίκους/να στερηθεί τα δικαιώματά του/διωγμένοi, αν δεν παραχωρήσουν άσυλο στους ικέτες, σ’ εξορία από το Δήμο»

Ο  Πελασγός είχε  προβάλει και το θἐμα ότι αν δεν δώσουν άσυλο σε Ικέτες μπορεί η οργή του Δία να φέρει διπλό μίασμα.

Έτσι οι Αργείοι χωρίς κήρυκα ψήφησαν να είναι όπως τα είπε ο βασιλιάς.

Ετσι μέσα από  δημοκρατικές διαδικασίες ψηφίστηκε η απόφαση για την παραμονή των Δαναϊδων στο Άργος.

               ΧΟΡΟΣ

             ΔΕΥΤΕΡΟ   ΣΤΑΣΙΜΟ

Οι Δαναϊδες γεμάτες συγκίνηση για την απόφαση του λαού του Άργους να τους παραχωρήσουν άσυλο και να μην τις παραδώσουν σε όποιους θελήσουν να τις πάρουν τις γιομίζει συγκίνηση και αισθάνονται την ανάγκη να απευθύνουν ευχαριστίες και ευχές για την ευτυχία του λαού του Άργους και χορεύοντας ευτυχισμένα αρχίζουν το τραγούδι τους

«Έλα τώρα, ας ψάλουμε ευχές αγαθές στους Αργείτες,

για όσα καλά μας έκαναν.

Κι  ας θελήσει ο ξένιος Δίας να δει τους επαίνους

κι’ ευχές που από στόματα βγαίνουν των ξένων

   με τόση ειλικρίνεια

κι’  ας τις κάνει να βγούν ως το τέλος αληθινές.

Μέσα σε ευφορία ψυχής, εύχονται ποτέ να μην αντιμετωπίσει πόλεμο το Άργος, να μην ματώσει αυτή η γη μ’ εγχώρια πτώματα, να μην θερίσει το άνθος της νιότης ο Άρης, πάντοτε οι βωμοί να καίνε, να μην πάψει η γη να γεννάει καρπούς, να μην πέσει χαλασμός αντροφθόρος, νάναι πάντα γόνιμα τα κοπάδια που βόσκουνε στους αγρούς τους,  προτού ετοιμάσουν πόλεμο ευκαιρία ας δίνουν στους ξένους με δίκη να συμβιβαστούν  και τελειώνουν τις ευχές του με

κατάνυξη

«Τους θεούς, που κατέχουν τη χώρα,

να μην πάψουν ποτέ να τιμούν οι εγχώριοι,

με τιμές που οι πατέρες κληροδότησαν

                δαφνοστεφανωμένοι,

                με θυσίες βοδιών.

μεσ΄στους νόμους της Δίκης της πολύ τιμημένης

    είναι η τρίτη γραμμένη εντολή

τους γονείς σου να  σέβεσαι.

« τό γάρ τεκόντων σέβας

τρίτον τόδ’ ἐν  θεσμίοις

δίκας γέγραπται μεγιστοτίμου»

                     ΔΑΝΑΟΣ    ΧΟΡΟΣ

                           ΤΡΙΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

Όμως το δράμα δεν τελειώνει εδώ. Η  ψυχική ευφορία των Δαναϊδων θα μετατραπεί σε φόβο. Ο πατέρας Δαναός είδε να έρχεται  ο στόλος των Αιγυπτίων. Περιγράφει τις στολές των ναυτών, το μαυρο τους δέρμα και όπου νάναι θ’  αποβιβαστούν στη στεριά..

Οι Δαναϊδες φοβισμένες και με αγωνία μιλούν .

«Πατέρα μου, φοβάμαι, τα καράβια

ως φτάνουν τα γοργόφτερα ο χρόνος

που μένει ανάμεσα είναι πολύ λίγος…….

στ’ αλήθεια, περίτρομη ο φόβος

ολόκληρη με συνεπαίρνε,

μη κι’ ανώφελος είναι ο δρόμος

ο μακρύς της φυγής, πόχω πάρει.

Πεθαίνω, πατέρα, από φόβο.»

Ο Δαναός προσπαθεί να τις καθυσηχάσει θυμίζοντας τις αποφάσεις που έχουν πάρει

οι Αργείτες . Όμως οι Δαναϊδες βυθισμένες στον τρόμο και στην αγωνία δεν πείθονται απ’ τη

βεβαιότητα για τη σωτηρία τους, που εκφράζει ο  πατέρας τους.

Μια σκηνή του δράματος που ό μεν πατέρας είναι βέβαιος για τη βοήθεια των Αργείων οι δε Δαναϊδες απελπισμένες δεν πείθονται απ’ τα καθησυχαστικά λόγια του  πατέρα τους

Ο  Δαναός πρέπει να πάει να ειδοποιήσει το βασιλιά για τα καράβια των Αιγυπτίων που ετοιμάζονται ν΄ αποβιβαστούν στη στεριά.

                                  ΧΟΡΟΣ

                 ΤΡΙΤΟ    ΣΤΑΣΙΜΟ

Αλλόφρονες  οι Δαναϊδες  από φόβο ,όταν φύγει ο πατέρας τους για να πάει να ειδοποιήσει το βασιλιά, προσπαθούν να σκεφτούν  τρόπο για ν’  αποφύγουν τους Αιγύπτιους.

«Τώρα πια η ψυχή μου ολοένα

ενα ρίγος τη διαπερνάει

μαύρη απ’ το φόβο χτυπάει η καρδιά μου.

Με τάραξαν όσα ο πατέρας μου είδε

   απ ’το  φόβο πεθαίνω ….»

Και συνεχίζει εκφράζοντας τον παθιασμένο πάθος της κατά του άντρα αφέντη.

«..Προτιμούσα το θάνατο νάβρω

με σκοινί κρεμασμένη

προτού ο σιχαμένος άντρας

πλησιάσει το σώμα μου τούτο

προτιμότερο νάμαι νεκρή

και νάχω για κύρη τον Άδη

…………………………………..

…………………………………

…Ικετεύουν το Δία…να ρίξει εχθρικό βλέμμα στη βία

«στους ικέτες το σέβας σου δείξε,

          παντοδύναμε Δία,

που είσαι ο κύριος της γης»

Το πάθος των Δαναϊδων είναι γενικά κατά του αντρικού φύλου. Αποστρέφονται το γάμο με οποιοδήποτε αρσενικό. Θεά τους είναι η Άρτεμη

     ΧΟΡΟΙ ΔΑΝΑΪΔΩΝ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΑΙΝΙΔΩΝ

        ΤΕΤΑΡΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

Η τρομακτική κραυγή ‘’νάτος ο άρπαγας έφτασε

                                        στη στεριά απ’ τα πλοία.

                                        να πεθάνεις μακάρι εσύ άρπαγα

                                         προτού να μας πιάσεις προφτάσεις……»

είναι από τις τρομαγμένες Δαναϊδες, που βλέπουν να βγαίνουν οι Αιγύπτιοι από τα καράβια που με βίαιο τρόπο προσπαθούν να τις τραβήξουν στα πλοία θεωρώντας ότι είναι λεία που τους ανήκει . Όμως η επέμβαση του βασιλιά Πελασγού και του στρατού του, αναγκάζει τους Αιγυπτίους ν’ απομακρυνθούν, χωρίς να μπορέσουν να πάρουν τις Δαναϊδες, που θα μείνουν πια στο Άργος σε όποια σπίτια θέλουν. 

Στις συμβουλές του Δαναού «…….Τώρα λοιπόν εγώ σα συμβουλεύω /μη με ντροπιάστε, γιατί είστε στ’ άνθος/της ηλικίας που τραβά το βλέμμα/των ανθρώπων. Και δεν μπορείς καθόλου/τον τρυφερό καρπό να προστατέψεις/ τον δρέπουν άνθρωποι και ζώα-πως όχι;/κι ’όσα πετούν κι ’όσα στη γη πατούνε./ Η  Κύπρη διαλαλάει πως ώριμοι είναι/ όσοι καρποί στάζουν χυμό. Για τούτο/καλεί τον έρωτα να τις τρυγήσει / Και στην αβρή τη χάρη των παρθένων/καθένας που περνάει, νικημένος/από το πόθο, ρίχνει τη σαΐτα/του ματιού του γοητεία γεμάτη./Γι’ αυτό κοιτάχτε να μην πάθουμε όσα/γι’ αυτό το λόγο έχουμε υποφέρει/ και πολύ πόντο οργώσαμε με πλοίο,/και ν’ αποφύγουμε να κάνουμε ό, τι/θα μας ντροπιάσει και χαρά θα δώσει/στους εχθρούς μας…………………………»

Ο χορός των Δαναϊδων απαντάει 

Μα είθε να δώσουν οι θεοί του Ολύμπου

στ’ άλλα την ευτυχία μας να βρούμε.

Μα όσο για τον ανθό της νιότης πόχω

πατέρα μου, καθόλου μη φοβάσαι.

Γιατί αν οι θεοί δεν έχουν σχεδιάσει

κάτι κακό, εγώ δε θα λοξέψω

απ’ τα παλιά τα χνάρια του μυαλού μου»

ΧΟΡΟΙ ΔΑΝΑΪΔΩΝ ΚΑΙ  ΘΕΡΑΠΑΙΝΩΝ

         ΕΞΟΔΟΣ

Οι Δαναΐδες  απαλλαγμένες πιά από το βραχνά των Αιγυπτίων , αρχίζουν δοξαστικούς ύμνους για τον λαό της πόλη του Άργους και τους πολιούχου θεούς των όμως κάνουν έκκληση στη θεά Άρτεμη 

«Μα η Άρτεμη ας μας λυπηθεί η αγνή

και στη σύναξη τούτη ας ρίξει το βλέμμα της,

μηδέ νάρθει ποτέ να μας βάλει ένας γάμος

στον ζυγό της Κυθέρειας

θανάσιμη θάταν για μας  μια   τέτοια νίκη»

Ολόκληρη η ‘’έξοδος’’ είναι μια αντιπαλότητα ανάμεσα  στις Δαναϊδες και στις Θεράπαινες που υποστηρίζουν και υμνούν τη θεά Αφροδίτη που τη συνοδεύει ο πόθος και η Πειθώ που ποτέ της δεν γνώρισε άρνηση , ενώ οι Δαναϊδες μέχρι το τέλος επιμένουν και εύχονται

«Μα από γάμο ας με σώσει ο Δίας

μ’ άντρα εχθρό μισητό,

αυτός που την Ιώ απ’τα βάσανα

την ελύτρωσε μ ‘εύκολο τρόπο

το χέρι που ξέρει να γιάνει απλώνοντας πάνω της,

σε καλό μετατρέποντας

τη δύναμη πόχει….

…………………………..»

Θα ήθελα να προσθέσω , πριν κλείσω το κεφάλαιο ΙΚΕΤΙΔΕΣ, τον δικό μου προβληματισμό, αν μπορούμε να θεωρήσουμε τραγωδία αυτό το έργο του Αισχύλου όχι μόνο από το ‘’αίσιο’’ τέλους του αλλά και από την πλευρά του θέματος.

Δεν υπάρχουν συγκρούσεις που να καταλήγουν σε καταστροφή.

Οι συγκρούσεις σφοδρές που υπάρχουν είναι στο επίπεδο γενικά της ζωής, Αντιθέσεις ανάμεσα σε φυλές και με διαφορετικό χρώμα, αντιθέσεις σε αντίληψη αξιών της ζωής. Οι εκφραστές των διαφορετικών αντιλήψεων δεν καταλήγουν σε τελειωτική σύγκρουση. Ολόγος τους  και η σύγκρουση είναι στην απόρριψη ή την παραδοχή γενικών αρχών.

Όμως ολόκληρο το έργο αποπνέει μια γοητεία που οφείλεται στον υπέροχο λυρικό λόγο του Αισχύλου, με τον ποιητικό τρόπο που παρουσιάζει τις αντιθέσεις των διαφορετικών ομάδων.